มรดกแบ่งกันอย่างไร

เมื่อบุคคลใดบุคคลหนึ่งเสียชีวิต คำถามที่ตามมาคือ “จะแบ่งมรดกกันอย่างไร” หากไม่เข้าใจกฎหมายหรือได้รับคำแนะนำที่ไม่ถูกต้อง ก็อาจเกิดข้อพิพาทตามมาได้ วันนี้สำนักงานของเราจะมาอธิบายให้ฟังคร่าว ๆ ครับ

1. มรดกคืออะไร

ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ มาตรา 1599 มรดก ได้แก่ ทรัพย์สิน สิทธิ หน้าที่ และความรับผิดที่ผู้ตายมีอยู่ในขณะถึงแก่ความตาย ซึ่งเมื่อผู้ตายเสียชีวิตก็ย่อมตกทอดไปยังทายาททันที

2. ทายาทตามกฎหมายมีใครบ้าง

ทายาทคือผู้มีสิทธิได้รับมรดก การจะเป็นหรือไม่เป็น “ทายาท” ต้องเปิดกฎหมายดูว่ามีใครบ้าง ไม่ใช่นึกคิดเอาเอง

ทายาทตามกฎหมายมี 2 ประเภท คือ

ก) ทายาทโดยธรรม

กฎหมายกำหนดลำดับทายาทโดยธรรมไว้ใน มาตรา 1629 ได้แก่ 

1) ผู้สืบสันดาน (ลูก หลาน เหลน ฯลฯ)
2) บิดามารดา
3) พี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน
4) พี่น้องร่วมบิดาหรือร่วมมารดาเดียวกัน
5) ปู่ ย่า ตา ยาย
6) ลุง ป้า น้า อา

ถ้าทายาทโดยธรรมที่อยู่ในลำดับก่อนยังมีชีวิตอยู่ ทายาทที่อยู่ในลำดับก่อนมีสิทธิได้รับมรดกก่อน ทายาทที่อยู่ลำดับถัดมาไม่มีสิทธิได้รับมรดกเลย เช่น ถ้าลูกของผู้ตายซึ่งเป็นทายาทลำดับที่ 1 ยังมีชีวิตอยู่ไม่ว่าคนใดก็ตาม ลุง ป้า น้า อา ซึ่งเป็นทายาทลำดับที่ 6 ไม่มีสิทธิได้มรดกของผู้ตายเลย

มีข้อยกเว้นคือ ถ้าทายาทลำดับที่ 1 มีชีวิตอยู่ บิดาหรือมารดาของผู้ตายซึ่งเป็นทายาทลำดับที่ 2 ก็มีสิทธิได้รับมรดกด้วยโดยอัตโนมัติ

ถ้าผู้ตายมีหลานแล้วลูกของผู้ตายซึ่งเป็นบิดาหรือมารดาของหลานดังกล่าว “ตายก่อน” เจ้ามรดก หลานมีสิทธิได้รับมรดกของเจ้ามรดกแทนบิดาหรือมารดาของตัวเองที่ตายก่อนเจ้ามรดกได้  

คู่สมรสที่ชอบด้วยกฎหมาย (จดทะเบียนสมรส) ก็มีสิทธิได้รับมรดกเช่นกันตาม มาตรา 1635

ถ้าไม่จดทะเบียนสมรส ไม่ถือเป็นทายาทของผู้ตาย แต่ยังมีสิทธิได้รับมรดกได้ถ้าเป็นทรัพย์สินที่ทำมาหาได้ร่วมกันกับผู้ตายในขณะยังมีชีวิต หรือเป็นผู้ที่ผู้ตายระบุชื่อไว้ในพินัยกรรมก่อนตาย

ข) ทายาทโดยพินัยกรรม

หากไม่มีสถานะเป็นทายาทโดยธรรม ผู้ตายต้องระบุชื่อไว้ในพินัยกรรม มิฉะนั้น จะไม่มีสิทธิได้รับมรดก

ทายาทโดยพินัยกรรมนี้ กฎหมายเรียกว่า ผู้รับพินัยกรรม

3. หลักการแบ่งมรดก

การแบ่งมรดกมีหลักการคร่าว ๆ ดังนี้

หากมีพินัยกรรม - ให้แบ่งตามพินัยกรรมก่อน

หากไม่มีพินัยกรรม - ให้แบ่งตามลำดับทายาทโดยธรรม

หากมีคู่สมรสตามกฎหมาย – คู่สมรสมีสิทธิได้รับส่วนแบ่งร่วมกับทายาทลดหลั่นกันไปตามเกณฑ์ในมาตรา 1635

4. คำพิพากษาศาลฎีกาที่เกี่ยวข้อง

ฎีกาที่ 684/2508 คู่สมรสที่ไม่ได้จดทะเบียนสมรสอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ไม่มีสิทธิในมรดก

ฎีกาที่ 1358/2505 หากผู้ตายมีพินัยกรรมยกมรดกให้บางคน แต่พินัยกรรมไม่ชอบด้วยกฎหมาย ศาลวินิจฉัยว่า ต้องกลับไปใช้วิธีการแบ่งมรดกโดยพิจารณาตามลำดับทายาทโดยธรรม

คำพิพากษาเหล่านี้ชี้ให้เห็นว่า การแบ่งมรดกไม่ใช่เรื่องที่ตีความได้ตามอำเภอใจ แต่ขึ้นอยู่กับข้อเท็จจริงและข้อกฎหมาย

5. ปัญหาที่มักเกิดขึ้นจริง

• บางครอบครัวมีทายาทหลายคน ทรัพย์สินหลายชิ้น และไม่ปรองดองกัน การแบ่งมรดกจึงไม่ราบรื่น
  
• ทายาทบางคนไม่ยอมรับหรือคัดค้านเรื่องพินัยกรรมของผู้ตาย
• มีการปกปิดหรือโอนทรัพย์สินก่อนแบ่งมรดก
• ไม่สามารถตกลงกันเรื่องการขายหรือจัดการทรัพย์สินได้

6. คำแนะนำเบื้องต้น

ตรวจสอบเอกสารสิทธิก่อน - เช่น โฉนดที่ดิน สมุดบัญชี ทะเบียนบ้าน เป็นต้น

ยืนยันสถานะทายาท - ตรวจสอบการจดทะเบียนสมรส สูติบัตร ทะเบียนบ้าน

พูดคุยกันก่อนดำเนินการที่ศาล - เพื่อหลีกเลี่ยงค่าใช้จ่ายและความบาดหมาง

หากตกลงกันไม่ได้ - ควรยื่นคำร้องต่อศาลเพื่อตั้ง ผู้จัดการมรดก ตามมาตรา 1713

การฟ้องขอแบ่งมรดก - หากจะฟ้องแบ่งมรดกต้องฟ้องภายใน 1 ปีนับแต่รู้หรือควรรู้ว่าเจ้ามรดกตาย มิฉะนั้นขาดอายุความมรดก 

7. บทสรุป

การแบ่งมรดกแม้จะดูเป็นเรื่องธรรมดา แต่หากขาดความเข้าใจที่ถูกต้องอาจบานปลายจนกลายเป็นคดีความยืดเยื้อได้ การปรึกษาทนายความตั้งแต่แรกจึงช่วยป้องกันข้อพิพาทและทำให้ทุกฝ่ายได้รับความเป็นธรรมตามกฎหมาย

หากคุณหรือครอบครัวกำลังเผชิญปัญหาเกี่ยวกับการแบ่งมรดก การจัดการพินัยกรรม หรือการตั้งผู้จัดการมรดก

เรายินดีให้คำปรึกษาและช่วยคุณเดินเรื่องตามกฎหมายต่อไป

ขอบคุณครับ

พุทธพจน์ นนตรี 

ทนายความ

สำนักงานกฎหมายณัฐพจน์ ลีกัล เซอร์วิส ให้บริการว่าความในเขตกรุงเทพและปริมณฑล รวมทั้งให้คำปรึกษาทางกฎหมายแก่ผู้มีอรรถคดี 

ท่านสามารถตรวจสอบบริการของเราได้ที่หัวข้อ “บริการ” ในเว็บไซต์หรือติดต่อเราผ่านช่องทางที่ระบุไว้ด้านล่างสุดของหน้าหรือในหัวข้อ "ติดต่อเรา" ครับ

ขอขอบคุณภาพจาก: www.freepik.com